TIẾP CẬN BỆNH NHÂN VÀNG DA - NGUYÊN NHÂN

NHÓM NGUYÊN NHÂN TRƯỚC GAN

*Vì nguyên nhân chính là tán huyết nên còn gọi nhóm nguyên  nhân này là “vàng da do tán huyết” 

Đặc điểm: Vàng da do tăng Bilirubin gián tiếp 

Cơ chế: do tăng sản xuất Bilirubin 

• Tán huyết liên quan đến bệnh di truyền: bất thường màng hồng cầu (hồng cầu hình cầu,  hồng cầu hình liềm), bất thường men (thiếu men G6PD), bất thường hemoglobin  (Thalassemia …)
• Tán huyết mắc phải: bất đồng nhóm máu, sốt rét, bệnh tự miễn
• Nguyên nhân khác: tạo máu không hiệu quả, hấp thu khối máu tụ, truyền máu lượng lớn 2. Nhóm nguyên nhân tại gan (vàng da do bệnh gan):  

NHÓM NGUYÊN NHÂN TẠI GAN 

*Vàng da do bệnh gan  

Đặc điểm: Vàng da thường do tăng Bilirubin hỗn hợp. 

Trường hợp ngoại lệ: vàng da trong hội chứng Gilbert hay Crigler- Najjar chủ yếu tăng  Bilirubin gián tiếp; vàng da do tắc mật trong gan chủ yếu tăng Bilirubin trực tiếp.

Cơ chế:

• Giảm tiếp nhận: Hội chứng Gilbert, thuốc (rifamycin)
• Giảm liên hợp: Hội chứng Crigler – Najjar, thuốc (chloramphenicol)
• Giảm bài tiết: Hội chứng Dubin – Johnson
• Rối loạn chức năng tế bào gan (viêm gan cấp/bán cấp, bệnh gan mạn):
  • Viêm gan siêu vi, viêm gan tự miễn
  • Rượu, độc chất, thuốc
  • Thiếu máu gan cục bộ (tụt huyết áp, tắc mạch)
  • Bệnh lý chuyển hóa (Wilson, ứ sắt, viêm gan thoái hóa mỡ không do rượu) ▪ Gan nhiễm mỡ cấp trong thai kỳ 
• Tắc nghẽn đường mật trong gan:  
  • Áp xe gan đa ổ
  • Xơ gan ứ mật
  • Bệnh thâm nhiễm ở gan (ung thư gan, lao gan, amyloidosis)
  • Tắc mật trong gan do thai kỳ
  • Tắc mật trong gan tái diễn lành tính
  • Thuốc (erythromycin, estrogen) 

NHÓM NGUYÊN NHÂN VÀNG DA SAU GAN 

*Vàng da do tắc nghẽn đường mật

Đặc điểm: Vàng da do tăng Bilirubin trực tiếp 

Cơ chế:

• Tắc nghẽn trong lòng ống mật: sỏi ống mật chủ, giun chui ống mật
• Bệnh lý trên thành ống mật: ung thư đường mật, viêm đường mật xơ hóa 
• Bệnh lý từ ngoài chèn vào đường mật: u đầu tụy, ung thư bóng Vater, ung thư gan, viêm tụy, hạch di căn vùng rốn gan 

* Lưu ý: Trên cùng một bệnh nhân, vàng da có thể cùng lúc do nhiều cơ chế gây ra (ví dụ vàng da trong xơ gan có thể do phối hợp các cơ chế sau: tán huyết, rối loạn chức năng gan, tắc mật trong  gan và giảm bài tiết mật)  

---

NGUỒN TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếp cận bệnh nhân vàng da - ThS. Võ Phạm Phương Uyên, PGS. TS. Quách Trọng Đức 

---

TÀI LIỆU LIÊN QUAN VÀNG DA

BỘ TRẮC NGHIỆM CẬN LÂM SÀNG TIÊU HÓA (case lâm sàng có giải thích)

TRẮC NGHIỆM CASE LÂM SÀNG TIÊU HÓA (có giải thích chi tiết)

---